بیماریزایی :

این بیماری نیز نوعی بیماری ویروسی واگیردار است که اولین بار در سال 1933 میلادی توسط خانم دکتر Jones در ایالات متحده شناسایی شد . این بیماری ابتدا بخاطر لرزش و آتاکسی که در پرنده خصوصاً لرزش در اندام سر و گردن ایجاد می کرد توسط خانم جونز بنام بیماری لرزش همه گیر نامیده شد ولی از آنجائیکه این لرزش در تمام موارد این بیماری مشاهده نمی شود و این جراحات و ضایعات دیتگاه عصبی است که پایدارترین نشانه این بیماری است ، لذا 17 سال بعد بنام آنسفالومیلیت عفونی پرندگان نامیده شد .

عامل این بیماری یک آنتروویروس از خانواده پیکورناویریده که واجد ژنوم RNA  است تمامی سویه های این ویروس از لحاظ پادگنی مشابه هم هستند ولی میزان حدت آنها و ارگانهای هدف آنها اندکی متفاوت است . این ویروس تقریباً مقاوم است و در مقابل عوامل مختلف فیزیکی و شیمیایی تا حدودی مقاومت نشان می دهد بطوریکه در PH=3 و یا دمای 54 درجه سانتی گراد تا 60 دقیقه می تواند دوام بیاورد .

این ویروس بطور طبیعی ماکیان ، بلدرچین ، قرقاول و بوقلمون را مورد تهاجم قرار می دهد . گرچه جوجه پرندگان آبزی و جوجه مرغ شاخدار نیز به این ویروس حساس هستند . این ویروس با استفاده از ضعف توان ایمنولوژیک پرندگان ، اغلب برای جوجه ها و طیور مهاجم تر است بنابراین پرندگان بالغ و سالم که از توان ایمنولوژیک بالاتری نسبت به جوجه ها برخوردارند اغلب به این بیماری مقاوم ترند .

از آنجائیکه این بیماری جزء بیماریهای مرتبط با دستگاه گوارشی است ، این ویروس از راه مدفوع گرنده دفع می گردد . ویروس دفع شده از جوجه های حامل بعلت مقاومت بالا تا مدتها می تواند بیماریزا باشد بنابراین انتقال بیماری از راه بستر ، اشیاء آلوده ، افراد و کارکنان مرغداری و سایر لوازم می تواند باعث انتقال ویروس شود حتی دان پرنده نیز می تواند باعث انتقال بیماری شود .

علایم بیماری :

این بیماری که اغلب علائمش در جوجه های جوان مشاهده می شود معمولاً در فصول زمستان و بهار بیشتر رخ می دهد اگرچه بیماری پس از ورود ویروس در هر سنی ممکن است بروز کند ولی بروز علایم عصبی تنها در هفته های اول زندگی جوجه های جوان مشاهده خواهد شد .

جوجه های حامل ویروس پس از تولد ، حداکثر 3 هفته پس از تولد تظاهرات بالینی این بیماری را از خود بروز دهند . آتاکسی و عدم تعادل ، کزکزدگی ، بی حسی عضلات ، اشکال و ناموزونی در تحرک جوجه از ابتدائی ترین علایم بارز این بیماری است . لرزش محسوس یکی از مهمترین علایم بالینی این بیماری است ، لرزش بصورت متناوب رخ می دهد و جوجه ها اوایل در هنگام حرکت تلوتلو خورده و به زمین می افتند ولی با پیشرفت بیماری و بروز لرزشهای تند در سر و گردن جوجه معمولاً جوجه روی مفصل خرگوشی نشسته و به پهلو می افتد و زمین گیر می شود .

جوجه های مبتلا ممکن است صدای ناله مانندی از خود در بیاورند. جوجه های زمین گیر شده نمی توانند غذا بخورند لذا معمولاً در اثر گرسنگی و لگدمال شدن توسط جوجه های سالم ، از پا در می آیند ولی چنانچه زنده بمانند ، پس از گذشت دوره بیماری ، بهبودی حاصل می کنند ولی بعلت تاثیرات منفی این بیماری لاغر بوده و نگهداری آنها از نظر اقتصادی در صنعت پرورش طیور مقرون به صرفه نیست ؛ لذا توسط مرغداران از گله حذف خواهند شد .

در این بیماری علاوه بر موارد ذکر شده ، کوری بعلت تیرگی عدسی چشم (یک طرفه یا دو طرفه) نیز ممکن است در برخی از پرندگان ایجاد شود . این بیماری اغلب در جوجه های جوان خطرساز بوده و ایجاد بیماری مشخصی میکند اما چنانچه این ویروس گله های با سن بیش از 4ماهگی را آلوده کند فاقد نشانه عصبی بارزی است و معمولاً کاهش تولید و بازدهی و برخی موارد فلجی اندامهای حرکتی را می بینیم ولی ممکن است با توجه به وضعیت ایمنولوژیک گله ، تا یک درصد هم تلفات بدهد .

در هنگام کالبدگشایی لاشه جوجه های تلف شده توسط آنسفالومیلیت ، معمولاً شواهد و جراحات ماکروسکوپیک خاصی وجود ندارد و  فقط کدورت عدسی در کمتر از 10 درصد آنها می تواند کمک کننده باشد .

تشخیص :

در آژمایشگاه پاتولوژی مشاهده جراحات و ضایعه در یاخته های عصبی (مغز و نخاع) ، پانکراس ، پیش معده و سنگدان می تواند کمک کننده باشد . حضور سلولهای لنفاوی خصوصاً انفوسیتها در اندامهای یاد شده خصوصاً سلولهای عصبی می تواند مبین بروز این بیماری باشد.

بر غم اینکه مشاهده نمونه های آسیب شناختی این بیماری تا حدی جهت تشخیص این بیماری کمک کننده است ولی برای تشخیص قطعی باید ویروس جداسازی شود . انجام آزمایش ایمنوفلورسانس برای تشخیص تا حدی پاسخ می دهد ولی باز هم 100 درصد نیست . بنابراین برای حصول اطمینان ، قطعاً به آزمایش ELISA نیاز است .

پیشگیری و کنترل :

برای درمان این بیماری داروی خاصی وجود ندارد ، لذا بهبود مدیریت ، تهیه محیط پرورشی و تغذیه مناسب و رعایت اصول بهداشتی می تواند در جلوگیری از بروز این بیماری کمک کننده باشد .

علم دامپزشکی به اثبات رسانده است که جوجه ای که یکبار به این بیماری مبتلا شده است چنانچه پس از بهبودی مورد تزریق حتی ویروس بیماریزا قرار بگیرد مجدداً بیمار نمی شود لذا با اثبات این تئوری ، برای جلوگیری از رخداد بیماری ، واکسیناسیون این بیماری آغاز شده است . اما معمولاً گله مرغان مادر مورد واکسیناسیون قرار می گیرند . چرا که جوجه های جوان بعلت عدم تکمیل شدن سیستم ایمنی شان ممکن است علایم بیماری از خود نشان دهند . واکسن قبل از این موعد برای جوجه هائی که واجد ایمنی مادری نیستند بلا اشکال است .